Barrett-ov jednjak

Barrett-ov jednjak (BJ) predstavlja komplikaciju hroničnog GERB-a koje se karakteriše zamenom normalnog skvamocelularnog epitela distalnog jednjaka metaplastičnim cilindričnim epitelom koji sadrži peharaste ćelije (intestinalna metaplazija). Dugotrajni refluks želudačne kiseline i sadržaja dvanaesto-palačnog creva uzrokuje zapaljensko oštećenje sluzokože jednjaka što dovodi do genetskih promena koje uzrokuju transformaciju ćelija završnog dela jednjaka. Značaj ovog oboljenja ogleda se u činjenici da se iz njega može razviti karcinom.

Pojam BJ je eponim (naziv nastao po osobi) po Norman-u Barrett-u (1903–1979) osnivaču grudne hirurgije u Velikoj Britaniji. Barrett je 1950. godine prvi put opisao entitet postojanja cilindrične sluzokože na završnom delu jednjaka.

BJ predstavlja komplikaciju GERB-a, i u svojoj osnovi predstavlja priču o ranom otkrivanju, prevenciji, lečenju i praćenju, odnosno izuzetno ozbiljan pristup ovom sve više prisutnom kliničkom problemu.

Učestalost

Značaj ovog oboljenja je u činjenici da se iz njega može razviti karcinom jednjaka. Iako će manje od 1% (0.3 – 2%) pacijenata sa BJ razviti karcinom, sam rizik za nastanak u odnosu na opštu populaciju je 20 puta veći, tako da su praćenje i lečenje ovih bolesnika neophodni. Tip karcinoma koji se razvija iz BJ naziva se adenokarcinom jednjaka, i u poslednjih 30 godina došlo je do šestostrukog povećanja njegove učestalosti, tako da danas predstavlja osmi najčešći karcinom na svetu. Danas od BJ boluje 2 % svetske populacije, odnosno čak oko 7 % osoba starijih od 40 godina, a procenjuje se da kod 12 % bolesnika sa dijagnostikovanom GERB-om postoji BJ. Kod 20 % bolesnika starijih od 50 godina kod kojih se načini endoskopija iz bilo kog razloga, dijagnostikuje se Barrett-ov jednjak.

Zbog svih enavedenih razloga u cilju prevencije preporučuju se rutinske endoskopije kod svih osoba starijih od 40 godina. Visoka prevalenca ovog oboljenja govori nam da ukoliko dijagnostikujemo BJ, neophodno je prisupiti praćenju i lečenju, odnosno mora se delovati preventivno.

Faktori rizika

U brojnim zemljama postoje preporuke za rutinsko izvođenje gastroskopije (suverena metoda u otkrivanju BJ) kod svih odraslih osoba starijih od 45 – 50 godina. Veliki broj sistematskih gastroskopija potvrdio je da se BJ često otkriva i kod bolesnika koji nemaju simptome GERB-a. Ovakav pristup problemu ima za rezultat i često otkrivanje malignih tumora jednjaka u ranoj fazi, kada je ova bolest još uvek izlečiva.

Barrett-ov jednjak se najčešće dijagnostikuje kod osoba koje imaju dugogodišnju gastroezofagealnu refluksnu bolest (GERB). Tokom trajanja simptoma GERB-a, dugotrajno delovanje želudačne kiseline i sadržaja dvanaestopalačnog creva dovodi do oštećenja sluzokože jednjaka u smislu zapaljenja, ali takođe može dovesti do genetskih promena koje uzrokuju transformaciju ćelija.

Uzrok

BJ nastaje kod osoba koje imaju dugogodišnji GERB, kada želudačna kiselina i bilijarni sadržaj (žučne soli i kiseline) uzrokuju oštećenje sluzokože jednjaka. Želudačni sadržaj, razara odbrambenu zdravu pločastoslojevitu sluzokožu jednjaka, dok žučne soli i kiseline direktno utiču na matične ćelije jednjaka da stvaraju drugu, otporniju vrstu sluzokože.

Tkivo završnog dela jednjaka tokom ovog procesa poprima drugačiji izgled, a sluzokoža postaje tamno crvena za razliku od uobičajene blede boje ezofagealne mukoze. Ova promena tkiva jednjaka se zove intestinalna metaplazija (IM) ili Barrett-ov jednjak. Naziv intestinalna metaplazija je zbog činjenice da se u ovoj specifičnoj vrsti metaplastičnog epitela nalaze peharaste ćelije koje se normalno nalaze u sluzokoži tankog creva.

Činjenica da je sluzokoža BJ otpornija na dejstvo želudačne kiseline jasno ukazuje da se ovakva sluzokoža razvija kao zaštitni mehanizam u cilju očuvanja samog jednjaka. Problem nastaje jer cilindrična sluzokoža BJ predstavljaja pekanceroznu leziju, odnosno poseduje povećan rizik od genskih mutacija, pri čemu se iz metaplastične sluzokože BJ mogu razviti premaligne (displastične) i maligne promene, odnosno adenokarcinom završnog dela jednjaka.

Klasifikacija

U zavisnosti od patohistološkog nalaza postoje tri osnovna oblika ili tipa Barrett-ovog jednjaka, koji su podeljeni u sekvenci metaplazija – displazija – karcinom:

• Intestinalna metaplazija (IM) bez displazije
• IM sa displazijom niskog stepena (DNS)
• IM sa displazijom visokog stepena (DVS)

Displazija se definiše kao strukturna nepravilnost tkiva ili ćelije koje su slične ćelijama karcinoma. Iako su pacijenti kod svih tipova BJ izloženi povećanom riziku za nastanak adenokarcinoma jednjaka, laka i teška displazija predstavljaju podtipove koji nose najveći rizik.

Osnovni faktori progresije IM u adenokarcinom jednjaka su dužina BJ, postojanje BJ više od 10 godina, postojanje ezofagitisa, starosna dob (˃ 50 godina), muški pol i visceralna gojaznost. Relativni rizik za nastanak karcinoma jednjaka iz IM bez displazije na godišnjem nivou iznosi 0.3 %, dok u periodu od četiri godine raste na 3.5 %. Kod bolesnika sa DNS rizik od nastanka karinoma na godišnjem nivou iznosi oko 8 %, dok bolesnici sa DVS incijalno imaju čak u 40 %intramukozni adenokarcinom jednjaka. Zbog ovih činjenica DVS se smatra karcinomom u slučaju da postoje znaci invazije okolnog tkiva, i moraju se posmatrati kao početna faza karcinoma jednjaka.

Napisao:
Prof. dr Aleksandar Simić
specijalista opšte hirugije

Objavio:
Reflux Centar
Centar za oboljenja gornjeg digestivnog sistema