Otežano gutanje

Otežano gutanje (disfagija) predstavlja glavni klinički simptom većine bolesnika sa oboljenjima jednjaka. Otežano gutanje se definiše kao neadekvatan prolazak progutanog sadržaja kroz ždrelo ili jednjak. Ovaj simptom predstavlja ili osećaj otežanog započinjanja akta gutanja (kada se naziva orofaringealna visoka disfagija) ili osećaj da hrana i tečnosti zastaju u njihovom prolasku kroz jednjak do želuca (ezofagealna, niska disfagija).

Otežano gutanje dovodi često do pothranjenosti i opšte slabosti organizma. Nemogućnost adekvatnog gutanja može dovesti i do aspiracije hrane i tečnosti što može dovesti do nastanka posebno teškog oblika zapaljenja pluća (pneumonije).

U slučaju kada je disfagija praćena i brzim gubitkom u telesnoj težini (više od 10 kg za 3 meseca), ona se naziva progresivnom. Ovakva pojava disfagije smatra se alarmantnim simptomom jer je tada uglavnom uzrokovana tumorskim procesima na jednjaku ili želucu.

Kod bilo kog oblika disfagije neophodno je pošto se primete prvi simptomi javiti specijalizovanom lekaru za oboljenja jednjaka i želuca i načiniti gastroskopiju.

Uzroci

Ahalazija

Kod bolesnika sa ahalazijom disfagija počinje blago u vidu neprijatnog osećaja iza grudne kosti i stalno napreduje. U završnoj fazi bolesti bolesnici nekada ne mogu da popiju ni čašu vode a da ne osete da im ista zastane iza grudne kosti ili imaju osećaj punoće u vratu. Otežano gutanje kod ahalazije može biti prisutno i za tečnosti i za čvrstu hranu.

Poremećaji motiliteta jednjaka

Otežano gutanje je glavni simptom širokog spektra oboljenja koji se nazivaju poremećaji motiliteta jednjaka od kojih je najčešći difuzni spazam.

Divertikulumi jednjaka

U zavisnosti da li se radi o Zenker-ovom ili epifreničnom divertikulumu jednjaka osećaj otežanog gutanja se može javiti u vratu odnosno neposredno iza donjeg dela grudne kosti.

Gastroezofagealna refluksna bolest

Procenjuje se da je disfagija prisutna i kod oko 10 % pacijenata sa blažim i srednjim stepenom jačine GERB-a, dok se u težim formama komplikovanog GERB-a javlja kod preko 80% pacijenata. U ranim formama GERB-a (pre nastanka suženja lumena) otežano gutanje se javlja zbog prisutva ezofagitisa sa posledičnim edemom sluzokože jednjaka, što je mehanička opstrukcija prolasku hrane. Oslabljen motilitet tela jednjaka mogao bi da bude drugo objašnjenje za visoku incidencu disfagije kod pacijenta sa GERB-om. Otežano gutanje kod bolesnika sa GERB-om najčešće nastaje zbog zapaljenskog oštećenja jednjaka kiselinom, i njegovim posledičnim sužavanjem, odnosno poremećajem normalne funkcije pražnjenja (peristaltike) jednjaka. Disfagija je prisutna i kod bolesnika sa Barrett-ovim jednjakom.

Hijatus hernije

Postojanje hernije hijatusa jednjaka takođe može da dovede do simptoma disfagije, efektom kompresije dijafragmalnog hijatusa na želudac i nastanka mehaničke prepreke normalnom pražnjenju.

Karcinom jednjaka i želuca

Osnovno zašto je neophodno da se načiniti gastroskopija kod svih bolesnika koji imaju i najmanji osećaj otežanog gutanja je da se isključi postojanje karcinoma jednjaka ili početnog dela želuca.

Klinička slika

Disfagija se može različito manifestovati, najčešće u zavisnosti od nivoa na kom se javlja poremećaj. Pacijenti mogu imati različitu percepciju simptoma, te je detaljno ispitivanje od strane specijalizovanih lekara obavezno.Otežano gutanje se može manifestovati isključivo za čvrstu odnosno tečnu hranu ili kao njihova kombinacija.

Tipovi

Klasična disfagija

Osnovu u daljem lečenju predstavlja odluka da li je disfagija orofaringealnog ili ezofagealnog porekla. Ova razlika se može načiniti sa velikom sigurnošću (80-85 %) samo na osnovu simptoma samih bolesnika. Pojedina oboljenja mogu dati oba tipa disfagije tako da je njihova pažljiva procena i adekvatna dijagnostika neophodna.

Paradoksalna disfagija

U oko 20 % bolesnika sa ahalazijom prisutna je tzv. paradoksalna disfagija kada bolesnici lakše uzimaju čvrtu hranu nego tečnosti. Objašnjenje je u funkcionalnoj prirodi samog oboljenja odnosno specifičnoj težini same hrane odnosno vode da prevaziđe otpor stegnutog donjeg stezača jednjaka.

Afagija

Afagija ili nemogućnost gutanja najčešće se javlja kod malignih oboljenja koja u potpunosti sužavaju lumen jednjaka, izrazitih zapaljenskih suženja jednjaka ili usled opstrukcije jednjaka stranim telom. Takvi bolesnici nisu u stanju da progutaju ni gutljaj vode, već osećaju kako im se ista odmah vraća.

Odinofagija

Odinofagija ili bolno gutanje predstavlja karakterističan simptom za nerefluksni, najčešće bakterijski, gljivični ili virusni ezofagitis čiji su uzroci uglavnom monilijaza ili herpes. Ovaj simptom se takođe može javiti i kod peptičnih ulkusa jednjaka.

Simptomi udruženog bolnog i otežanog gutanja u velikom broju slučajeva su manifestacije eozinofilnog ezofagitisa.

Lečenje

Lečenja disfagije podrazumeva rešavanje osnovnog problema odnosno bolesti.

U nekim slučajevima kada definitivno hirurško rešavanje nije indikovano a kada postoji prolaznost gastroskopa pored procesa na ždrelu ili jednjaku moguće je načiniti privremenu ili stalnu perkutanu endoskopsku gastrostomu za ishranu bolesnika.

Napisao:
Prof. dr Aleksandar Simić
specijalista opšte hirugije

Objavio:
Reflux Centar
Centar za oboljenja gornjeg digestivnog sistema